De spanningen tussen Rusland en Oekraïne zijn de afgelopen maanden geëscaleerd tot een niveau dat doet denken aan de Koude Oorlog (21-05-2023). Rusland heeft tienduizenden troepen en zwaar materieel gestationeerd langs de grens met Oekraïne, terwijl Oekraïne de steun heeft gekregen van de NAVO en de Verenigde Staten. Beide partijen beschuldigen elkaar van provocaties en schendingen van het staakt-het-vuren dat in 2015 werd gesloten na de annexatie van de Krim door Rusland en de opstand van pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne.
De situatie is uiterst complex en gevaarlijk, en een militaire confrontatie zou rampzalige gevolgen kunnen hebben voor de regio en de wereld. Maar is er een manier om dit conflict vreedzaam op te lossen? Sommige experts suggereren dat kunstmatige intelligentie (AI) een rol zou kunnen spelen bij het vinden van een diplomatieke uitweg uit de impasse.
AI is immers een krachtig hulpmiddel voor het analyseren van grote hoeveelheden gegevens, het voorspellen van scenario’s, het genereren van creatieve oplossingen en het ondersteunen van menselijke besluitvorming. Zou AI kunnen helpen om de belangen en motieven van de betrokken actoren te begrijpen, om vertrouwen en dialoog te bevorderen, en om een duurzame vrede te bereiken?
De mogelijkheden en beperkingen van AI
AI is geen magische oplossing die alle problemen kan oplossen. Artificial intelligence is afhankelijk van de kwaliteit en kwantiteit van de gegevens die het verwerkt, de algoritmen die het gebruikt, de doelen die het nastreeft, en de menselijke controle die het ontvangt.
AI kan ook worden beïnvloed door vooroordelen, onzekerheid, manipulatie en onbedoelde gevolgen. Bovendien kan AI niet alleen handelen, maar moet het samenwerken met andere actoren, zowel menselijke als artificiële, die hun eigen belangen, waarden, normen en emoties hebben.
AI kan echter wel een waardevolle bijdrage leveren aan het vredesproces, mits het op een verantwoorde, transparante en inclusieve manier wordt ingezet. AI kan bijvoorbeeld helpen om:
- De situatie op het terrein te monitoren en te verifiëren, door gebruik te maken van satellietbeelden, sensoren, drones, sociale media en andere bronnen om mogelijke schendingen van het staakt-het-vuren of mensenrechten te detecteren en te rapporteren.
- De risico’s en kansen voor escalatie of de-escalatie te beoordelen, door gebruik te maken van big data-analyse, machine learning en simulatiemodellen om patronen, trends en correlaties te identificeren, om mogelijke triggers of kantelpunten te voorspellen, en om alternatieve scenario’s te genereren.
- De communicatie en coördinatie tussen de partijen te vergemakkelijken, door gebruik te maken van natuurlijke taalverwerking, spraakherkenning en vertaling om taalbarrières te overbruggen, om misverstanden of misinterpretaties te voorkomen, en om gemeenschappelijke grond of gedeelde belangen te vinden.
- De onderhandelingen en bemiddeling te ondersteunen, door gebruik te maken van speltheorie, beslissingsondersteuningssystemen en multi-agent systemen om optimale strategieën voor te stellen, om mogelijke compromissen of win-win situaties te creëren, en om eerlijke en duurzame overeenkomsten te bereiken.
De ethische en politieke uitdagingen van AI
AI is echter niet alleen een technisch of wetenschappelijk probleem. Het is ook een ethisch en politiek probleem. Het gebruik van AI voor vredesdoeleinden roept een aantal fundamentele vragen op over de waarden, principes en verantwoordelijkheden die ten grondslag liggen aan het ontwerp, de ontwikkeling en de implementatie van AI-systemen. Enkele van deze vragen zijn:
- Wie heeft toegang tot of controle over de gegevens en algoritmen die worden gebruikt voor AI? Hoe wordt de privacy, veiligheid en soevereiniteit van de betrokken actoren gewaarborgd?
- En hoe wordt de nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en robuustheid van de AI-systemen gegarandeerd? Hoe worden fouten, afwijkingen of manipulaties gedetecteerd en gecorrigeerd?
- Wordt de transparantie, uitlegbaarheid en verantwoording van de AI-systemen gewaarborgd? Hoe worden de criteria, aannames of beperkingen die ten grondslag liggen aan de AI-beslissingen bekendgemaakt of betwist?
- Wordt de eerlijkheid, rechtvaardigheid en inclusiviteit van de AI-systemen gewaarborgd? Hoe worden de belangen, rechten of behoeften van alle betrokken actoren in aanmerking genomen of beschermd?
- En hoe wordt de menselijke waardigheid, autonomie en controle over de AI-systemen gewaarborgd? Hoe wordt voorkomen dat AI-systemen menselijke waarden vervangen of ondermijnen?
Deze vragen kunnen niet worden beantwoord door technologische innovatie alleen. Ze vereisen ook sociale dialoog.
De voorwaarden en aanbevelingen voor AI
AI kan dus een potentieel hulpmiddel zijn voor het bevorderen van de vrede tussen Rusland en Oekraïne, maar het is geen wondermiddel dat alle conflicten kan oplossen. Het moet ook worden gebruikt als een aanvulling op, en niet als een vervanging van, de menselijke inspanningen voor het bereiken van een politieke oplossing.
Kunstmatige intelligentie moet ook worden gebruikt met respect voor de menselijke waarden, rechten en normen die de basis vormen van de internationale orde. Om dit te bereiken, zijn er een aantal voorwaarden en aanbevelingen die moeten worden nageleefd:
- Er moet een multilateraal kader worden ontwikkeld om de normen, regels en mechanismen vast te stellen voor het gebruik van AI voor vredesdoeleinden. Dit kader moet gebaseerd zijn op de bestaande internationale verdragen en conventies, en moet rekening houden met de specifieke kenmerken en uitdagingen van AI.
- Er moet een multistakeholder dialoog worden gevoerd om de belangen, zorgen en verwachtingen van alle betrokken actoren te identificeren, te begrijpen en te verzoenen. Deze dialoog moet inclusief, participatief en transparant zijn, en moet de stemmen van de overheden, de internationale organisaties, de civiele samenleving, de academische wereld, de industrie en de burgers weerspiegelen.
- Er moet een multidisciplinair onderzoek worden uitgevoerd om de mogelijkheden, beperkingen en risico’s van AI voor vredesdoeleinden te verkennen, te evalueren en te anticiperen. Dit onderzoek moet gebaseerd zijn op wetenschappelijke bewijzen en ethische principes, en moet gericht zijn op het ontwikkelen van innovatieve en verantwoorde AI-oplossingen die aansluiten bij de menselijke waarden en behoeften.
- Er moet een multilevel samenwerking worden opgezet om de capaciteiten, middelen en expertise te delen die nodig zijn om AI effectief en veilig te gebruiken voor vredesdoeleinden. Deze samenwerking moet gebaseerd zijn op vertrouwen, solidariteit en wederkerigheid, en moet gericht zijn op het versterken van de rol en verantwoordelijkheid van alle betrokken actoren.
Conclusie
AI is een veelbelovende technologie die kan bijdragen aan het vredesproces tussen Rusland en Oekraïne. AI kan helpen om de situatie op het terrein te monitoren en te verifiëren, om de risico’s en kansen voor escalatie of de-escalatie te beoordelen, om de communicatie en coördinatie tussen de partijen te vergemakkelijken, en om de onderhandelingen en bemiddeling te ondersteunen.
Maar AI is ook een complexe en uitdagende technologie die ethische en politieke vragen oproept over de waarden, principes en verantwoordelijkheden die ten grondslag liggen aan het ontwerp, de ontwikkeling en de implementatie van AI-systemen. Daarom is het noodzakelijk om een multilateraal kader, een multistakeholder dialoog, een multidisciplinair onderzoek en een multilevel samenwerking te ontwikkelen om ervoor te zorgen dat AI wordt gebruikt op een verantwoorde, transparante en inclusieve manier die in overeenstemming is met de menselijke waarden, rechten en normen.
